55 lat temu zaczęła się spektakularna operacja architektoniczna

55 lat temu, czyli 30 marca 1970 roku, rozpoczęła się niezwykła operacja, nie jedyna w Warszawie, obrócenia dużego gabarytowo budynku o 74 stopnie. Cel był zasadny a sama operacja skończyła się sukcesem.

Rys historyczny

Ród Książąt Lubomirskich obecny jest w historii Polski od jej zarania. Pierwsze, owiane legendą wzmianki o rodzinie dotyczą X wieku. Wówczas Lubomirscy osiedlali się nad rzeką Śreniawą w powiecie proszowskim lub szczyrzyckim. Prawdopodobnie funkcjonowały dwie gałęzie rodu. Legenda rodowa opowiada że za czasów Mieszka I wykazali się męstwem w walkach z poganami. Za ten czyn zostali nagrodzeni godnością rycerską i herbem. Drużyna (Szreniawa bez Krzyża), przedstawia zakola rzeki Szreniawy w formie litery S białej barwy na czerwonym polu. Z dewizą Patriam Versus (Zwróceni ku Ojczyźnie) jest używana przez przedstawicieli rodu do dziś.

Kolejni przodkowie Lubomirskich pełnili ważne funkcje na dworach piastowskim i jagiellońskim. Jeden z nich był kanonikiem na dworze wawelskim. Jakub Lubomirski w XIV wieku pełnił funkcję pisarza grodzkiego. Pierwsze źródła pisane dotyczące rodziny pochodzą z 1180 roku. Najdawniejsze wzmianki dotyczące Lubomierza – rodzinnej miejscowości – zostały utrwalone w 1398 roku. Rodzinne włości, poczynając od Gdowa i Szczyrzyca, którymi władali członkowie rodu już w XIII wieku, znacznie się rozrosły. W XVII i XVIII wieku obejmowały między innymi Lubomierz, Nowy Wiśnicz, Bochnię, Wieliczkę, Łańcut, Baranów Sandomierski, Puławy, Rzeszów, Równe, Tarnów, Jarosław, Janowiec nad Wisłą. Do dziś zamek w Nowym Wiśniczu jest własnością Zjednoczenia Rodowego Lubomirskich. Wiele posiadłości znajdowało się na terenie największych polskich miast: Warszawy (np. Mokotów), Krakowa (Wola Justowska), Sandomierza, Lwowa. Prestiż podkreślało utrzymywanie rezydencji w Dreźnie, Wiedniu, Paryżu. Lubomirscy stali się jedną z najpotężniejszych rodzin arystokratycznych Rzeczypospolitej na przełomie XVI i XVII wieku. Wpływy rodziny koncentrowały się w głównej mierze w województwie krakowskim, sandomierskim, stanisławowskim, ruskim, aby w późniejszym czasie objąć cały teren Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Warszawski Pałac Lubomirskich znajdował i znajduje się na Placu Żelaznej. Powstał na początku XVIII wieku. W 1712 roku Radziwiłłowie kupili tereny w podwarszawskim miasteczku Wielopole, gdzie zbudowali barokową rezydencję z siedmioosiową fasadą. W 1790 roku Aleksander Lubomirski nabył pałac i przekształcił go w stylu klasycystycznym według projektu Jakuba Hempla. Dodano wtedy imponującą kolumnadę oraz rozbudowano pałac, aby nadać mu symetryczną formę. Rozalia Lubomirska z Chodkiewiczów, żona Aleksandra, rzadko przebywała w pałacu, skupiając się na podróżach po Europie. Mimo to, w latach 90. XVIII wieku była związana z tą rezydencją. Rozalia, znana ze swojej urody i wpływowych znajomości, tragicznie zakończyła życie w czasie rewolucji francuskiej, jako jedyna Polka zgilotynowana w 1794 roku.

Po śmierci Aleksandra i Rozalii, ich córka Rozalia Rzewuska sprzedała pałac generałowi Izydorowi Krasińskiemu w 1816 roku. Później, w XIX wieku, posiadłość przechodziła z rąk do rąk – m.in. była własnością rządu Królestwa Polskiego, a następnie finansisty Abrahama Simona Cohena. W 1928 roku Wacław Moszkowski przekształcił budynek w kamienicę czynszową, nadbudowując jedno piętro.

Prawdopodobnie w 1872 na piętrze pałacu powstała synagoga, która funkcjonowała tam do wybuchy II wojny światowej. W 1928 Wacław Moszkowski przekształcił pałac na kamienicę czynszową, nadbudowując budynek o jedno piętro. W 1938 nieruchomość przeszła na własność magistratu, który podjął decyzję o jego renowacji. Plany remontowe udaremnił wybuch wojny, podczas której, już we wrześniu 1939 r., pałac został uszkodzony. W latach 1947–1950 gmach odbudowano pod kierunkiem Tadeusza Żurowskiego. Wykorzystano klasycystyczny projekt Jakuba Hempla, obniżając gmach w porównaniu z 1939 rokiem o jedno piętro. W 1965 r. budynek został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych

Przesuwamy!

W 1970 roku zdecydowano o przesunięciu pałacu z pierwotnego miejsca w taki sposób, aby zasłonił Halę Gwardii, a jego kolumnada zamknęła perspektywę głównej alei Ogrodu Saskiego. W wyniku operacji trwającej od 30 marca do 18 maja 1970 roku obrócono pałac o kąt 74 stopni. Pomysłodawcą koncepcji przesunięcia budynku był architekt gen. Marian Spychalski, pełniący funkcję Przewodniczącego Rady Państwa. Decyzję o obrocie podjęto, aby zamknąć oś saską, przysłonić budynek Hali Gwardii oraz zwolnić miejsce dla osiedla budowanego w okolicy placu Żelaznej Bramy. Pałac przesunięto przez obrót wokół osi przyjętej wewnątrz budynku w pobliżu narożnika południowo-wschodniego. By wzmocnić konstrukcję, zastosowano stalową konstrukcję wsporczą, a samo przesunięcie udało się dzięki zastosowaniu specjalnych wałków, które przesuwały się po 16 torach ułożonych na ławach żelbetowych, oraz 10 dźwigników hydraulicznych.

ZDJ. archiwalne NAC,

tekst: janlubomirski.pl, MZWKZ