Kino „Relax” zostaje w rejestrze zabytków. Prawidłowo bo jest tego warte!

„Podjąłem decyzję o wpisaniu do rejestru zabytków budynku kina „Relax”, wzniesionego w latach 1965-1970, wg projektu Zbigniewa Wacławka, położonego przy ul. Złotej 8 w Warszawie, z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe.” – taką decyzję podjął Pan Jakub Lewicki, ówczesny Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Ale decyzja wtedy nie była ostateczna.

Rys historyczny

Budynek kina „Relax” przy ul. Złotej 8 został wzniesiony w związku z zabudową Ściany Wschodniej, która określana jest często jako „najważniejszy miastotwórczy projekt o wielkomiejskim charakterze, zrealizowanym w PRL”. Jej integralnym elementem były wpisane pomiędzy budynki handlowe i bloki mieszkaniowe zabudowania o funkcji rozrywkowej i wypoczynkowej. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że budynek kina „Relax” stanowił udaną próbę połączenia kultury popularnej (kino) z kulturą wysoką (teatr). Przedmiotowy budynek to jeden z ostatnich, oryginalnych elementów zabudowy Ściany Wschodniej.

Wstępny projekt kina-estrady, autorstwa arch. Zbigniewa Wacławka, we współpracy z arch. Andrzejem Kaliszewskim i Zbigniewem Gąsiorem (wnętrza) został zaakceptowany w 1963 r., a do jej realizacji przystąpiono dwa lata później, po uzyskaniu pozwoleń budowlanych i zgody na „zabezpieczenie” w magazynie materiałów stalowych koniecznych do wzniesienia kina. Budowa trwała do 1970 r.

Budynek kina został umiejętnie wkomponowany w przestrzeń urbanistyczną. Niewielka w stosunku do otaczającej zabudowy wysokość kina pozwoliła na otwarcie przestrzeni przy pasażu dla pieszych za Domem Handlowym „Junior”. Efekt ten wzmocniło zastosowanie parterowych kiosków handlowych (większość o współczesnym wystroju). Jednocześnie reprezentacyjny charakter nadano ścianie południowej, która widoczna była od strony ulicy Złotej. Tektonikę tej części budynku uwydatniono poprzez operowanie płaszczyznami pozbawionymi okien oraz kontrastującymi z nimi dużymi partiami przeszklenia. Efekt ten podkreślono dzięki nachodzeniu na siebie i przenikaniu płyt w partii zadaszenia nad witrynami holu. Plastyczny wymiar elewacji uwydatniła również przeszklona klatka schodowa od strony zachodniej oraz niewielki balkon od strony wschodniej. Szczególne znaczenie dla odbioru budynku miał umieszczony na ścianie południowej neon z nazwą kina. Pomimo modernizacji kina i holu oraz późniejszych przekształceń związanych ze zmianą sposobu użytkowania części pomieszczeń, w pełni czytelna jest koncepcja architektoniczna i funkcjonalna budynku.

Sala kinowa, poprzedzona przeszklonym holem, zlokalizowana została w części nadziemnej, natomiast scena teatralna w podziemiach gmachu. Wejście do teatru znajdowało się w budynku domu handlowego „Junior”, od strony pasażu dla pieszych. Nazwa kina została wybrana w plebiscycie w 1970 r., przez czytelników „Expresu Wieczornego”. Kino „Relax” z założenia miało posiadać wysoki standard. Jako pierwsze w Warszawie dysponowało możliwością wyświetlania na dużym, zakrzywionym ekranie filmów nagranych na taśmie 70 mm z dźwiękiem stereofonicznym.

W 1971 r., znajdująca się w podziemiach budynku scena teatralna została przekazana pod zarząd Teatru Narodowego, kierowanego wówczas przez Adama Hanuszkiewicza, który współuczestniczył w procesie adaptacji sali na potrzeby Teatru Małego. Dzięki zastosowaniu ceglanej okładziny wnętrze sali teatralnej i foyer otrzymało skromny, niemal ascetyczny charakter, który przełamywały niewielkie płaszczyzny pokryte drewnianą boazerią. Zaprojektowane dla wzmocnienia akustyki panele z tworzywa sztucznego akcentowały tektonikę połączonej z widownią sceny teatralnej, o zróżnicowanych poziomach posadzki, natomiast pasowy układ paneli współgrał z horyzontalną dekoracją ścian południowej i wschodniej. Pierwotny charakter wnętrza czytelny jest w przestrzeni foyer, o ceglanych ścianach kontrastujących z drewnianą boazerią stolarki oraz wystroju bufetu kawowego. Wartość historyczna budynku wynika z jego powiązania z zabudową Ściany Wschodniej, rozwojem techniki filmowej oraz przemian zachodzących w polskim teatrze. Luksusowy charakter i możliwości techniczne pozwoliły na organizację pokazów premierowych: w 1975 r. w kinie „Relax” odbyła się premiera filmu Ziemia obiecana Andrzeja Wajdy, a w 1979 r. Gwiezdne wojny George’a Lucasa. O wartości tej świadczy również fakt, że od 1973 roku w podziemiach kina funkcjonowała eksperymentalna scena Teatru Narodowego – tzw. Teatr Mały. Na jego deskach prezentowano szereg ważnych dla historii polskiego teatru adaptacji, m.in. Antygona (1973) oraz Miesiąc na wsi (1973) w reżyserii Adama Hanuszkiewicza, Białe małżeństwo (1975) w reżyserii Tadeusza Minca czy Rozbity dzban (1992) w reżyserii Macieja Englerta. Po pożarze Teatru Narodowego (1985) scena w budynku kina „Relax” miała charakter równorzędny względem głównej siedziby teatru przeniesionej na Wolę. Wartość naukowa budynku wynika natomiast z jego z warstwy materialnej, m.in. zaprojektowanej przez inż. Zbigniewa Madany konstrukcji umożliwiającej stworzenie w budynku dwóch sal widowiskowych, użytych materiałów budowlanych i ich opracowania, jak również indywidualnych rozwiązań, mających na celu dostosowanie sali kinowej oraz sceny teatralnej do potrzeb użytkowników.

Ministerstwo na tak

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego utrzymało w mocy decyzję odmawiającą skreślenia z rejestru zabytków budynku kina „Relax”, wzniesionego w latach 1965-1970 według projektu Zbigniewa Wacławka. Stanowisko uzasadniono tym, że obiekt w obecnym stanie zachowania w pełni posiada wartości zabytkowe, które były podstawą wydania decyzji Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dn. 20.05.2019 r. wpisującej go do rejestru zabytków.

Niezmiernie cieszy nas fakt, że coraz więcej dzieł powojennego modernizmu trafia do rejestru zabytków i tym samym zyskuje ochronę prawną – czytamy na stronie MWKZ.