Osiedle WSM Zatrasie zabytkiem

Decyzją Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do rejestru zabytków nieruchomych został wpisany historyczny zespół budowlany Osiedla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej Zatrasie (Warszawa, dz. Żoliborz), wzniesiony w latach 1960-1972 wg proj. arch. Jacka J. Nowickiego z zespołem, obejmującego 42 obiekty. Granicę wpisu określa przebieg ulic: Broniewskiego, Elbląskiej, Przasnyskiej, Krasińskiego.

To późnomodernistyczne osiedle mieszkaniowe

Kamień węgielny pod budowę osiedla położono w 1962 r. Prace rozpoczęto od północnowschodniego narożnika, w kolejnych etapach obejmując część południową i zachodnią. Pierwsze trzy kolonie zrealizowano zgodnie z założeniami projektowymi, w technologii wielkoblokowej (mury z gazobetonu). Po 1964 r. wprowadzono zmiany polegające m.in. na podwyższeniu zabudowy mieszkaniowej i zastosowaniu technologii wielkopłytowej. Po 1965 r. projekt dostosowywano do narzuconej przez Ministerstwo Budownictwa tzw. unifikacji warszawskiej UW2. Budowę osiedla zakończono w 1972 r., prace realizowały Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane, a następnie Przedsiębiorstwo Budownictwa Uprzemysłowionego z Jelonek. Na terenie osiedla wzniesiono łącznie 37 budynków mieszkalnych oraz szkołę, przedszkole publiczne, dom pracy twórczej, pawilony usługowo-handlowe oraz transformatory i garaże.

Odstąpiono od budowy kina oraz domu społecznego. Pomimo wprowadzanych w czasie budowy zmian, bloki na terenie osiedla otrzymały jednorodne opracowanie: elewacje otynkowano i pomalowano na kolor biały, z detalem w kolorze szarym, żółtym i czerwonym, w zależności od numeru kolonii. Prace nad aranżacją zieleni ukończono w 1974 r. Na obszarze osiedla znajdowały się aleja spacerowa, ogród osiedlowy i teren o charakterze rekreacyjnym (boiska sportowe, place zabaw). Uzupełnieniem były elementy małej architektury oraz formy przestrzenne o charakterze dekoracyjnym.

Historyczny zespół budowlany Osiedla WSM Zatrasie stanowi przykład kompleksowo zaprojektowanego późnomodernistycznego osiedla mieszkaniowego o jednorodnej pod względem kompozycyjnym zabudowie, tworzącego powiązaną przestrzennie grupę budynków. Pomimo dokonywanych w kolejnych latach zmiany i przekształceń osiedle zachowało unikalny charakter, w tym relacje widokowo-przestrzenne między budynkami oraz ich oryginalne gabaryty i bryłę. Osiedle Zatrasie swoją koncepcją, strukturą i rozwiązaniami funkcjonalnymi i materiałowymi wpisuje się w ówczesne tendencje architektoniczne oraz technologiczne, które nie są już obecnie stosowane. Osiedle należy do grupy zabytków powojennych, które odrzucając stosowaną dekadę wcześniej stylistykę socrealistyczną na rzecz modernistycznego minimalizmu i przemyślanej funkcjonalnej formy oraz łącząc tradycje przedwojenne z potrzebami współczesnego odbiorcy, stało się ważnym osiągnięciem architektonicznym w skali Warszawy.

Należy podkreślić, iż obiekty wznoszone w latach 60. i 70. XX w. stanowią przedmiot zainteresowania konserwatorskiego. Do rejestru zabytków wpisane zostały m.in. decyzją z dnia 22.02.2019 r. budynek dawnej Węgierskiej Ekspozytury Handlowej wzniesiony w 1972 r., decyzją z dnia 24.07.2019 r. Dworzec Centralny w Warszawie wzniesiony w latach 1972-1974. Ochroną obejmowane są także powojenne osiedla mieszkaniowe (m.in. Praga I, Praga li, Muranów). W związku z tym Osiedle Zatrasie stanowi ważne ogniwo w rozwoju powojennego budownictwa mieszkaniowe i dokumentuje autorską koncepcję zrealizowaną na przełomie lat 60. i 70. XX w.