26 września 1878 r. otwarto Wielką Synagogę przy placu Tłomackie 7. Zaprojektował ją Leandro Marconi

Wielka Synagoga w Warszawie – nieistniejąca obecnie, największa synagoga znajdująca się w Warszawie, była symbolem judaizmu reformowanego Warszawy oraz jedną z najwspanialszych polskich budowli, wzniesionych w XIX wieku. Zaprojektowana przez najlepszego, a zarazem najdroższego ówczesnego warszawskiego architekta Leandra Marconiego, budząca strach niektórych wyznawców judaizmu, istniała zaledwie 65 lat, a w jej miejscu stoi dziś Błękitny Wieżowiec.

14 maja 1876 roku odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę synagogi

Pomysł na budowę Wielkiej Synagogi na Tłomackiem pojawił się około 1859 roku, a jego realizację zainicjował Komitet Synagogi przy Daniłłowiczowskiej, której nowa synagoga miał być spadkobierczynią i następczynią. W 1870 roku ukonstytuował się Komitet Budowy Synagogi. Składał się on z reprezentantów najbardziej zamożnej, zasymilowanej i wyemancypowanej części społeczności żydowskiej Warszawy. Byli w nim zwolennicy umiarkowanej reformy judaizmu, kontrastującej z przeważającym w Królestwie Polskim nurtem chasydzkim

Już po rozpoczęciu budowy w otworze fundamentu umieszczono puszkę, zawierającą tekst z historią synagogi w językach polskim i hebrajskim. Cała budowa trwała dwa lata. Cegłę dostarczył i prace murarskie wykonał Kazimierz Granzow, właściciel posesji i budynku synagogi niemieckiej na Daniłłowiczowskiej, który kilka lat później przebudował ją na teatr. Pod koniec budowy zabrakło pieniędzy na jej kontynuowanie, ale członkowie zarządu budowy synagogi zachęcali bogatych Żydów do podpisywania deklaracji na pożyczkę w obligacjach hipotecznych oraz do zbiórek w okolicznych kościołach. Tak więc udało się zebrać odpowiednią sumę i prace budowlane zostały dokończone. Całkowity koszt budowy wyniósł ostatecznie około 200 000 rubli.

5 maja 1872 roku zakupiono plac przy Tłomackiem, a 11 lipca tego roku ogłoszono konkurs na projekt synagogi. Konkurs poprzedzony był dyskusjami prasowymi nad stylem i dekoracjami domu modlitwy. W drugiej turze zwyciężył projekt Stanisława Adamczewskiego. Jednak niezależnie od werdyktu zaprojektowanie gmachu i realizację projektu powierzono Leandrowi Marconiemu, ówcześnie najlepszemu i najdroższemu warszawskiemu architektowi.

W połowie XIX wieku zmieniła się pisownia nazwy placu i jego okolicy. Wiek wcześniej, zgodnie z przybraną od miasteczka Tłumacz nazwą, obowiązywała w niej litera „u”. Z czasem jednak „u” zmieniło się w „ó”, a ono z kolei uległo z czasem zmianie na „o”. Gdy Tłomackie zaczyna pojawiać się regularnie na mapach Warszawy, nazwa jego pisana jest już przez „o”.

26 września 1878 roku, w dniu żydowskiego Nowego Roku, została na Tłomackiem uroczyście otwarta Wielka Synagoga. Ogromny klasycystyczny budynek projektu Leandra Marconiego wzniesiono z inicjatywy światłych przedstawicieli społeczności żydowskiej. Wielka Synagoga szybko stała się symbolem nowocześnie pojmowanej kultury żydowskiej. Gromadziła żydowską zasymilowaną inteligencję.

Nie bez powodu nazywała się Wielka: gmach mógł pomieścić dwa tysiące czterysta osób, z czego sześćset miejsc przypadało na galerię dla kobiet i chóru, a wnętrze zdobiły marmury, rzeźbione kolumny, kopuły, żyrandole, wysokie balkony. Była to największa synagoga w Warszawie i należała do grupy synagog reformowanych. Oznaczało to między innymi, że nabożeństwom towarzyszył chór z akompaniamentem organów, a kazania były wygłaszane po polsku, wbrew zakazom wprowadzonym przez administrację rosyjską. Do historii przeszło zwłaszcza kazanie rabina Izaaka Cylkowa w dniu inauguracji świątyni, nawołujące do miłości bliźniego i porozumienia ponad granicami wyznaniowymi.

Do dnia dzisiejszego nie zostały odnalezione plany architektoniczne synagogi. Znane są tylko schematy rzutów parteru i poziomu galerii dla kobiet, opublikowane w numerze trzecim gazety „Architekt” z 1902 roku.

Synagoga została zdewastowana przez Niemców już na początku okupacji, w jej gmachu i na skwerze urządzono skład mebli zrabowanych z getta. Wysadzenie synagogi 16 maja 1943 roku przez generała Jurgena Stroopa było znakiem stłumienia powstania, zakończenia istnienia getta i rozwiązaniem „kwestii żydowskiej” w Warszawie. W latach pięćdziesiątych zdecydowano o nowej regulacji placu Bankowego, zrezygnowano z odbudowy synagogi, a na jej miejscu stoi dziś Błękitny Wieżowiec.

🟦 Dbamy o warszawską tożsamość. Spodobał Ci się Artykuł? Możesz postawić nam kawę: https://buycoffee.to/portalwarszawski

za: Wiki, ŻIH

Portal Warszawski. O krok do przodu