9 lutego 1841 r. zmarł Chrystian Piotr Aigner, architekt, projektant m.in. kościoła św. Aleksandra

Chrystian Piotr Aigner kształcił się we Włoszech, tworzył przede wszystkim w Warszawie, gdzie zaprojektował wiele klasycystycznych budowli. W 1782 roku wstąpił do wojska, w czasie insurekcji kościuszkowskiej napisał Krótką naukę o kosach i pikach, gdzie dał wykład teorii operowania formacjami kosynierów na polu walki. Był członkiem Akademii św. Łukasza w Rzymie, a od 1817 roku profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. W Warszawie działał do 1825 roku, następnie mieszkał w Krakowie, a w 1827 roku wyjechał na stałe do Włoch.

Rys historyczny

Chrystian Piotr Aigner urodził się 30 czerwca 1756 r. w rodzinie zapewne pochodzenia niemieckiego, związanej z dworem Czartoryskich w Puławach, gdzie jego ojciec był nadwornym stolarzem. Brak jest wiadomości o edukacji Aignera. Zapewne w końcu lat 70. XVIII w. studiował architekturę w Rzymie, a jego pierwsza znana praca – biegle wykreślony wielki Plan General de Pullawy (ok. 1775 r., MNK) – poświadcza związek początku kariery z Czartoryskimi. Od roku 1782 polem ich wspólnych działań stał się Olesin – letnia villa Stanisława Kostki Potockiego stworzona przy Kurowie, gdzie Aigner miał też swój letni domek (w 1788 r.). Dzięki bogatym źródłom dotyczącym Olesina poznajemy również kulisy ich współpracy – Potocki określał koncepcję i formę planowanych dzieł, zlecając opracowanie strony technicznej projektu Aignerowi, który był autorem planów założenia i rysunków wznoszonych i przebudowywanych pawilonów (jego prace potwierdzone: 1782, 1784, 1791–92, 1798–1801, 1804–06), budynków gospodarczych; nadzorował prace rzemieślników i doglądał urządzeń wodnych. Tak powstał Olesin – Arcadian picturesque garden – ogród ewokujący klasyczny arkadyjski krajobraz, z pawilonami mieszkalnymi inspirowanymi po części budowlami wersalskiej Le Hameau de la Reine i Ermenonville, budynkami użytkowymi i dekoracyjnymi, projektowanymi według wzorników, o którego oryginalności formalno-ideowej przesądzały pomniki i rzeźby inspirowane włoskimi wzorami.

Razem przekształcili też w duchu neoklasycyzmu obie warszawskie siedziby Potockiego – villa suburbana Roskosz (obecnie Ursynów, prace 1785–1786) i dekorację architektoniczną w pałacu miejskim (ul. Miodowa, prace 1785–1788). W obu tych siedzibach oraz w Olesinie wykorzystywali plon wspólnych prawie półrocznych studiów w Italii (1786), gdzie w Neapolu, Rzymie i ich okolicach poznawali ruiny antyczne i inne budowle, tworząc według metody Potockiego: mes idées que je lui fait dessiner, rysunki koncepcyjno-inwentaryzacyjne, m.in. w Neapolu powstały rysunki ruin antycznych budowli, osadzonych w pejzażu, w Rzymie – rysunki kościołów i pałaców.

Rezultatem tych studiów była przebudowa (1786–1788) stołecznego kościoła Bernardynów pw. św. Anny, gdzie dzięki inicjatywie i koncepcji Potockiego (był konsyliarzem Rady Nieustającej do spraw Miast), projektowi i nadzorowi Aignera, wzniesiono monumentalną fasadę inspirowaną weneckim kościołem Il Redentore Palladia, uważaną za najwybitniejszy przykład palladianizmu w architekturze polskiego klasycyzmu (S. Lorentz, A. Rottermund, 1984). Razem opracowali też projekt neopalladiańskiego pałacyku z kopułą dla teściowej Potockiego, księżnej marszałkowej Izabelli Lubomirskiej do Krzeszowic (1791–1792?, BN), który był zarazem pierwszym dziełem Aignera dla księżnej.

Wilanów

Jak wykazał Gerard Ciołek, Potocki wraz z Aignerem przekształcili dobra wilanowskie w jeden zespół parkowo-krajobrazowy (angielski termin landscaped the grounds) poprzez: modernizację zastanych części założenia pałacowego (dziedzińca i obu ogrodów południowych), stworzenie nadwodnego pasma ogrodu północnego oraz spojenie m.in. osiami widokowymi jego części. Prace rozpoczęto w roku 1799, prowadząc je równocześnie w kilku miejscach i w różnych zakresach. W roku 1801 nastąpiła doraźna modernizacja otoczenia, z zachowaniem barokowego układu części centralnej (dawne avant-cour i cour d’honneur zastąpiono owalnym gazonem i kulisowymi narożnymi klombami); rozpoczęto też scalać ogród południowy jako założenie krajobrazowe – m.in. w zachodniej części rokokowej wycięto zniszczone szpalery wokół Góry Bachusowej, by upodobnić tę partię do istniejącego w części wschodniej jardin anglais Szymona Bogumiła Zuga (ok. 1782 r.). Zaczęto tworzyć nowe pasmo nadwodne na obrzeżach północnych i wschodnich dawnego ogrodu, włączając też zwierzyniec – usypano groblę tworzącą półwysep i na jego przedłużeniu sztuczną wyspę jako centralną część nowego założenia.

W roku 1809 półwysep i wyspę połączono Mostem Rzymskim, który zamykał widok otwierający się z Altany Chińskiej, i przystąpiono do włączania partii wschodniej – Lasku na Kępie (Morysin). W tej nowej części krajobrazowej Potocki wraz z Aignerem wznieśli lub przebudowali szereg pawilonów (według koncepcji Potockiego, autorstwo Aignera przy części projektów jest hipotetyczne). Były to: przy skrzydle północnym pałacu Galeria Gotycka, zamykająca optycznie ogród (1802) – parterowy portyk o czternastu ostrołukowych arkadach, zaaranżowany jako częściowo zrujnowany fragment krużganku; dalej – powiązane osiami optycznymi: Altana Chińska (1805–1806) – półwysep – Most Rzymski (1808), Pałacyk „z rotundą w narożu” w Morysinie (1811 r., projekt Aignera, według koncepcji Potockiego, Gab. Ryc. BUW), pomnik Bitwy Raszyńskiej (1811?) na wyspie i dekoracyjna przybudówka Portyk Koryncki przy Oranżerii (1820). Przy dziedzińcu postawiono studnię w kształcie „Nagrobka Neronowego” (1809 r. umowa Aignera, wykonanie rok 1812). W roku 1811 zaczęto tworzyć nowy ogród południowy, w którym najpierw rozszerzono dawny ogród krajobrazowy Zuga oraz dodano teren za strumieniem, gdzie był folwark. Budowle folwarku: Holendernię i Dom Podstarościego, w roku 1811 przekształcono w ozdobne pawilony ogrodowe i połączono murkiem (1814), tworząc zespół o neogotyckich fasadach zamykających optycznie ogród południowy. Ponadto z Aignerem w Wilanowie wiązane są: cmentarz (od ok. 1816) i kaplica (budowa 1823–1826).

Inne

Chrystian Piotr Aigner uczestniczył też w przekształceniach rezydencji filialnej w Natolinie (dawna Bażantarnia), której letni pałacyk (ok. 1780–1782, S.B. Zug) w końcu roku 1805 Potocki przeznaczył na całoroczną rezydencję rodziny syna Aleksandra Potockiego.

Architekt wykonywał głównie prestiżowe zamówienia rządowe w Warszawie, m.in.: projekty budynku uniwersytetu i Obserwatorium Astronomicznego (oba 1816 r.), wybudował Mennicę (1817–19), przebudował zespół Marywilu (1817–1821, powstały: Kamienica Petyskusa 1818–1821, nowy Dom Jarmarczny i Dom pod Kolumnami, oba 1820 r., obecnie skrzydła Teatru Wielkiego) i pobliski kościół św. Andrzeja (fasada 1817–19), przebudował pałac Radziwiłłów na Pałac Namiestnikowski (1818–1819); zaprojektował pawilony i dekoracje w Łazienkach na przyjazd matki cara (1818), wzniósł odwach przy kościele św. Anny (1820–1821) i kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży (1818–1826). Do jego mniej licznych pozawarszawskich budowli należały: pałac w Zarzeczu koło Przeworska (ok. 1817–1819), kościoły w Pęcicach koło Warszawy (1825–32) i św. Aleksandra w Suwałkach (od 1820 r., przebudowa 1845 r.).

Jego pierwszą ważniejszą pracą była przebudowa fasady kościoła św. Anny w Warszawie. Jest też autorem obecnej, klasycystycznej obudowy Wodozbioru w ogrodach łazienkowskich. Kolejne dzieła przyniosły mu uznanie i sławę.

za; www.wilanow-palac.pl

Portal Warszawski