„- Prof. Nitschowa wspominała, że gdy rozważała zlecony jej przez Starzyńskiego projekt pomnika Syreny warszawskiej, obie z Krystyną doszły do wniosku, że to nie może być żadna rusałka, tylko musi być mocna dziewczyna – wspominała siostra Krystyny Krahelskiej.”

Rys biograficzny

Krystyna Krahelska urodziła się  przed wybuchem I wojny światowej, 25 marca 1914 w majątku w Mazurkach nad rzeką Szczarą. Ukończyła gimnazjum w Brześciu nad Bugiem. W 1935 r. przeniosła się do Warszawy, gdzie zaczęła studia na Wydziale Etnografii. Zaraz po przyjeździe do stolicy otrzymała propozycję od prof. Ludwiki Nitschowej pozowania do pomnika warszawskiej Syrenki.

Od 1926 r. mieszkała w Brześciu nad Bugiem. Tam w 1927 r. zdała egzamin do trzeciej klasy Gimnazjum Państwowego im. Romualda Traugutta i po 5 latach nauki otrzymała w maju 1932 r. świadectwo dojrzałości. Od października 1932 r. studiowała geografię, a następnie etnografię na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W maju 1939 r. otrzymała dyplom magistra na UW na podstawie pracy „Monografia etnograficzna wsi Mazurki, powiat baranowicki, województwo nowogrodzkie”.

W czasie okupacji mieszkała w Warszawie, od 1940 r. w Pieszej Woli koło Włodawy, potem w Puławach (tam pracowała jako laborantka w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego); od 1942 r. znów zamieszkała w Warszawie. W kwietniu 1943 r. przeniosła się do Włodawy, gdzie razem z matką opiekowała się ciężko pobitym w czasie bandyckiego napadu i leczonym w szpitalu ojcem, a następnie podjęła w tym szpitalu pracę pielęgniarki. W marcu 1944 r. przeniosła się w ślad za rodzicami do Krakowa, a w lipcu tego roku wróciła do Warszawy. Wiersze i piosenki pisała od 1928 r. Najbardziej znaną swoją piosenkę „Hej, chłopcy, bagnet na broń!” napisała w styczniu 1943 r. dla żołnierzy „Baszty”, a odśpiewała im na tajnym koncercie w lutym 1943 r. w mieszkaniu podporucznika czasu wojny „Michała” Ludwika Bergera przy ul. Czarnieckiego 39/41. Stała się ona najpopularniejszą piosenką żołnierską Polski Walczącej i Powstania Warszawskiego. Tekst opublikowano po raz pierwszy na łamach konspiracyjnego pisma „Bądź Gotów” (20.09.1943 nr 21), a następnie przedrukowano kilkakrotnie w prasie powstańczej oraz w dwóch konspiracyjnych antologiach „Pieśni Podziemne” (1944) i „Śpiewnik B.Ch” (październik 1944), a także w wielu antologiach powojennych. W czasie okupacji znane były i śpiewane także jej dwie wcześniejsze (napisane w latach 1941-42) piosenki „Kołysanka” (inny tytuł „Kołysanka o zakopanej broni”) i „Kujawiak” (inne tytuły „Kujawiak konspiracyjny”, „Kujawiak partyzancki”) oraz wiersze: „Modlitwa” i „Wiersz o Tobruku”.

1 sierpnia, podczas prowadzonego przez pluton od strony ul. Polnej ataku na budynek Domu Prasy przy ul. Marszałkowskiej 3/5 (m.in. siedziba redakcji i drukarni „Nowego Kuriera Warszawskiego”), w momencie ratowania rannego kolegi została trzykrotnie postrzelona w klatkę piersiową. Była operowana w szpitalu powstańczym na ul. Polnej 34, jednak w wyniku zadanych ran zmarła nad ranem 2 sierpnia.

za; polskie radio, www.1944.pl

Portal Warszawski. O krok do przodu