1 maja 1821 r. Mjr. Walerian Łukasiński założył w Warszawie tajne Narodowe Towarzystwo Patriotyczne

 „W Królestwie Polskim tajne związki pojawiły się zarówno wśród młodzieży, wojskowych, jak i cywili. Pomiędzy 1817 a 1823 r., jak pisze Stefan Kieniewicz – „możemy się doliczyć ok. 50 tajnych organizacji młodzieży. Większość ich to nieliczne grupki o krótkiej egzystencji, ale były i takie, które pracowały kilka lat, i takie, które skupiały po paruset członków. Około 20 organizacji przypada na Warszawę, tyleż na Wilno, po kilka na Kraków, Lwów i zabór pruski”. Jednak pierwszymi związkami tajnymi na szeroką skalę, obejmującymi całość ziem dawnej Rzeczypospolitej, były Wolnomularstwo Narodowe i Narodowe Towarzystwo Patriotyczne.

Geneza

Po upadku Napoleona, mocą decyzji kongresu wiedeńskiego, Księstwo Warszawskie zostało podzielone między Prusy, które otrzymały Wielkopolskę, a Rosję, która z reszty ziem (z wyłączeniem obszaru Krakowa) stworzyła Królestwo Polskie. Nowe państwo, cieszyło się szeroką autonomią, obejmującą własny sejm, administrację, sądownictwo, szkolnictwo oraz armię, które gwarantowała konstytucja. Już w kilka lat później na obszarze Królestwa Polskiego wprowadzono cenzurę oraz zaczęła działać nielegalnie tajna policja. Łamanie praw gwarantowanych w konstytucji były przyczyną wzrostu napięć politycznych w Królestwie, czego wyrazem stało się pod Warszawą przez dawnych członków Wolnomularstwa Narodowego, pod przewodnictwem gen. Jana Nepomucena Umińskiego i mjr. Waleriana Łukasińskiego, konspiracyjnej organizacji patriotycznej pod nazwą Towarzystwo Patriotyczne. Celem organizacji była odbudowa państwa polskiego w granicach przedrozbiorowych w wyniku walki zbrojnej, która miała zostać rozpoczęta w sprzyjających warunkach międzynarodowych. Całość ziem dawnej Rzeczpospolitej konspiratorzy podzielili na 6 prowincji, 7. prowincją było wojsko. Tajna policja carska już w lipcu 1821 r. dysponowała pierwszymi informacjami o Towarzystwie Patriotycznym, a w roku następnym rozpoczęła pierwsze aresztowania. 25 października 1822 r. Rosjanie zatrzymali Waleriana Łukasińskiego.

Proces aresztowanych członków Towarzystwa Patriotycznego odbył się w czerwcu 1824 r. W wyniku procesu 3 z 5 oskarżonych zostało skazanych na pobyt w twierdzy (Walerian Łukasiński na 9 lat, dwóch jego towarzyszy na lat 6). Samo Towarzystwo zostało rozbite wskutek działań tajnej policji w 1826 r., po stłumieniu powstania dekabrystów, z którymi polscy działacze utrzymywali kontakty. Walerian Łukasiński był uważany przez Rosjan za duchowego inicjatora powstania listopadowego i nigdy już nie wyszedł na wolność. Wywieziony przez wlk. ks. Konstantego ze zrewoltowanej Warszawy 29 listopada 1831 r., zmarł w twierdzy Szlisselburskiej w 1868 r., po 46 latach więzienia.

Walerian Łukasiński spiskowiec

Towarzystwo Patriotyczne, Narodowe Towarzystwo Patriotyczne – tajna organizacja niepodległościowa w Królestwie Polskim założona w Lasku Bielańskim koło Warszawy 1 maja 1821 przez majora Waleriana Łukasińskiego, zrzeszająca członków rozwiązanego w 1820 roku Wolnomularstwa Narodowego oraz wielkopolskiego Związku Kosynierów. Organizacja liczyła 240 członków, z których około 40% wcześniej należało do masonerii

Tematem tej pracy będzie ukazanie działalności tych dwóch organizacji. Tego typu rozważania należy rozpocząć od początków maja 1819 r., czyli od momentu powstania Wolnomularstwa Narodowego a skończyć na marcu 1829 r. Co prawda koniec działalności Towarzystwa Patriotycznego przypada już na luty 1826 r., kiedy masowe aresztowania członków doszczętnie rozbiły związek. Historia jednak nie byłaby pełna bez uwzględnienia trzyletniego okresu, który upłynął od aresztowań do ogłoszenia wyroku Sądu Sejmowego.  W tym celu posłużę się nie tylko obszerną literaturą, ale także materiałami źródłowymi.

Pierwszym źródłem, na które powinno się zwrócić szczególną uwagę jest Pamiętnik Waleriana Łukasińskiego. Dzieło powstało po 1862 r. (najprawdopodobniej w latach 1863-1864). kiedy to uwięziony w twierdzy szlisselburskiej Łukasiński, otrzymał pozwolenie na spacery po więziennym dziedzińcu, dostęp do wiadomości oraz prawo posiadania materiałów piśmiennych. Dziennik Waleriana Łukasińskiego jest niezmiernie cennym źródłem umożliwiającym poznanie sytuacji Królestwa Polskiego przez postaniem listopadowym. Umożliwia także zaznajomienie się z ideologią i założeniami Wolnomularstwa Narodowego oraz Narodowego Towarzystwa Patriotycznego.”

Portal Warszawski. O krok do przodu