Historyczny Ogród Pałacu Prezydenckiego wpisany do rejestru zabytków. Oto jego historia

Pałac Prezydencki jest największym w Warszawie istniał także pod innymi nazwami. Wcześniej nazywany był on Pałacem Koniecpolskich, Radziwiłów, Lubomirskich, Namiestnikowski, Rady Ministrów. Umiejscowiony jest on w śródmieściu Warszawy, przy ulicy Krakowskie Przedmieście 46/48. W latach 1918-1939 była to oficjalna siedziba Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów. Natomiast od roku 1994 jest to oficjalna siedziba Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Rys historyczny

Ze względu na ukształtowanie terenu, pałac „postawiono” na potężnej murowanej platformie wysuniętej od strony Wisły przed bryłę budynku. Z utworzonego w ten sposób tarasu rozciągał się rozległy widok na ogrody sąsiednich rezydencji, całe Powiśle oraz na dalszy krajobraz – rzekę i jej drugi brzeg. W miejscu, gdzie teren ogrodu stykał się z Wisłą ulokowano przystań. W czasach, kiedy główna rzeka Polski stanowiła niezwykle ważny szlak komunikacyjny, przystań przy rezydencji była przydatnym i funkcjonalnym elementem, ułatwiającym podróż i transport. Wiślane wody, w których odbijał się malowniczy modelunek skarpy stanowiły też niewątpliwie dodatkowy naturalny walor przyrodniczy, dopełniający przemyślaną kompozycję ogrodową.

Na tle ówczesnych ogrodowych założeń warszawskich ogród Koniecpolskich był wyjątkowy ze względu na swój wielotarasowy układ. Takie ukształtowanie terenu, znane od starożytności, wynikało z praktycznych przesłanek: ułatwiało uprawę i utrzymanie roślin na pochyłym gruncie. Jednakże w innych warszawskich założeniach umiejscowionych na skarpie wiślanej decydowano się na ogród „płaski”, rozplanowany na jednym tarasie ulokowanym w pobliżu budynku mieszkalnego. Dopiero w rezydencji hetmana dekoracyjnie rozplanowana zieleń zeszła kilkoma tarasami na sam dół skarpy. Układ taki był charakterystyczny dla włoskich ogrodów renesansowych, w których zgodnie z duchem epoki odwoływano się do tradycji antycznych. Nowatorska dla ówczesnej Warszawy koncepcja znana była w Polsce już wcześniej, a najlepszą realizacją kompozycji tarasowej w XVII wieku był ogród przy rezydencji Stanisława Koniecpolskiego w Podhorcach. Pałac ten hetman wzniósł w niedalekiej odległości od swojej stałej rezydencji w Brodach, będących głównym ośrodkiem jego podolskich dóbr.

Kompozycja założenia ogrodowego przy warszawskim pałacu hetmana wyraźnie nawiązywała do tego wspaniałego wzoru nie tylko podejściem do ukształtowania terenu, ale również programem dekoracyjnym . Podobnie jak w Podhorcach, pod najwyższym tarasem, który w Warszawie tworzyła ściana potężnego podmurowania pałacu, znajdowała się grota otwierająca się na ogród trzema arkadowymi wejściami. Urozmaiciły one masywną płaszczyznę muru i nadały mu lekkości. Wnętrze ogrodowej groty miało służyć w swym zamierzeniu ochłodzie i odpoczynkowi spacerujących. Grota zawierała też czytelne dla ówczesnych znaczenie symboliczne, odwołując się do antycznych nimfeów, czyli miejsc zamieszkiwanych
przez bóstwa opiekujące się wodami. Sztuczne groty stały się niezwykle popularne w ogrodach renesansowych, a później chętnie przejęły je epoki następne: manieryzm i barok. Symbolikę tych pawilonów ogrodowych, związanych też z tajemnicą wnętrza ziemi i nostalgią za pierwotną przyrodą, podkreślał wystrój ich wnętrz, które zwykle miały imitować bądź tylko subtelnie nawiązywać do naturalnych grot.

Projektantem Pałacu Prezydenckiego był Constantino Tencalla, który był nadwornym architektem króla Władysława IV. Korpus główny został wybudowany około roku 1643 na zlecenie hetmana Stanisława Koniecpolskiego.

Historia Ogrodu Pałacu Prezydenckiego sięga 1643 roku i wiąże się bezpośrednio z budową rezydencji hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego przy Krakowskim Przedmieściu. Założeniu pałacowemu od początku towarzyszył ogród położony na opadającym ku Wiśle zboczu. Z biegiem czasu wygląd ogrodu ulegał kolejnym przekształceniom.

W 2021 roku rozpoczęto formalne przygotowanie ogrodu do przyszłej rewaloryzacji oraz właściwej pielęgnacji. Przyjęto kierunek rewaloryzacji zmierzający do przywrócenia stanu z lat 1920–1939. W perspektywie lat 2022–2025 w przestrzeni ogrodu planowane jest przeprowadzenie szeroko zakrojonych działań konserwatorskich.

Przypominamy, że dawne ogrody skarpy warszawskiej stały się w ostatnich latach przedmiotem troski konserwatorskiej. Oprócz Ogrodów Zamku Królewskiego, wpisanych do rejestru zabytków już w 1965 r., kompleksową ochroną konserwatorską objęto ogrody klasztorów sakramentek (wpis do rejestru w roku 2007), szarytek (2016), karmelitów (ob. seminaryjny, 2019) i wizytek (2022).

Zachowane źródła historyczne nie przynoszą informacji dotyczących wyglądu założenia ogrodowego w tym czasie. Wiadomo jedynie, że prace prowadzone we wnętrzach pałacu przez architekta Augustyna Locciego i współpracującego z nim muratora Karola Ceroniego objęły także i jego otoczenie. Niewątpliwie przyczyniła się do tego Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa, żona Michała Kazimierza I i siostra króla Jana III Sobieskiego. Zafascynowana ogrodem w Wilanowie, pragnęła, aby jej własny ogród był nie tylko piękny, ale i pozostający w zgodzie z ówczesnymi trendami w sztuce ogrodowej. Dlatego zapewne zaangażowała Augustyna Locciego – artystycznego doradcę króla i twórcę wilanowskiego założenia. Wprowadził on pewną odmianę w stosunku do wcześniejszej kompozycji ogrodu. W miejscu dwóch górnych tarasów powstał jeden pochyły z istniejącą już wcześniej sadzawką, oczyszczoną przez Ceroniego. Utworzone w ten sposób wnętrze, niemal kwadratowe w zarysie, umożliwiło stworzenie centralnego parteru haftowego.

Po wzory sięgnięto do Francji.

Okres powojenny

Okres powojenny był kolejnym etapem w historii kompleksu prezydenckiego. Lata 1947-1952 przyniosły zmiany w wyglądzie pałacu i w rozplanowaniu ogrodu, który zachował swój pierwotny układ tarasowy.

Nadal jednak łączył różne postaci stylistyczne, korzystał z dorobku kompozycji ogrodu krajobrazowego i modernistycznego, poddając je współczesnym modyfikacjom. Wobec nowego programu użytkowego już w pierwszych latach po wojnie przebudowano taras widokowy przy pałacu. Powiększono go, dobudowując dodatkowy trakt przed grotą (zasłaniając przy tym potężne mury pamiętające czasy hetmana Koniecpolskiego) i wprowadzając okazałe, dwustronne schody pośrodku. Jednocześnie zlikwidowano północne zejście do ogrodu. Prace te poprowadził architekt Antoni Jawornicki, autor klasycyzującego pawilonu agregatu prądotwórcze go, ustawionego na trzecim tarasie . Na zachowanych planach posesji z początku lat 50. wyraźnie zarysowuje się podział założenia na dwie części: oficjalną, reprezentacyjną, na górnych poziomach i gospodarczą na dwóch pozostałych. Ta druga była najbardziej zaniedbana.

Znajdowały się tu: dwa pawilony dawniej użytkowane jako cieplarnie (odbudowana w pierwotnej formie według projektu inż. Michalskiego oranżeria i mniejsza od niej, pozbawiona bocznych skrzydeł, kameliarnia), szklarnie, domek ogrodnika oraz zespół bezwartościowych architektonicznie obiektów, zawsze uzasadnionych historycznie. Jeden z wariantów przewidywał rozszerzenie wschodniej granicy ogrodu i regulację południowej przez włączenie sąsiednich działek, pozbawionych zabudowy na skutek
zniszczeń wojennych. Takie niewątpliwie efektowne rozwiązanie pozwoliłoby na przeciwstawienie spiętrzonych partii górnych tarasów niższym parterom, schodzącym na Powiśle aż do Wisły. Gerard Ciołek tak opisuje swój projekt: „przewiduje stosunkową dużą ilość powierzchni spacerowych, tarasów i dekoracyjnych elementów architektonicznych,skupionych na terenie do łączonym do posesji od strony ulicy Karowej.

Ostatnie lata przyniosły znaczące zmiany w wyglądzie ogrodu (il. 17-26). Już za prezydentury Aleksandra Kwaśniewskiego przeprowadzono wiele działań podyktowanych zarówno względami użytkowymi, jak i estetycznymi. Osuszono i wyremontowano pomieszczenia pod tarasem widokowym pałacu, którego zasadniczy kształt utrzymano, zastępując tylko dotychczasową wykładzinę z kamieni polnych płytami z piaskowca. Problemy związane z penetracją wód gruntowych i powierzchniowych, czyniących znaczne szkody w dawnej grocie, występowały już od momentu założenia rezydencji. Sprawa ta jest niestety odwieczną bolączką kolejnych właścicieli zespołu i ze względu na położenie na skarpie będzie ciągle powracać.

Lata 2000-2006 przyniosły uporządkowanie górnych tarasów, przeznaczonych do celów reprezentacyjnych. Zachowano elementy wprowadzone przed wojną: baseny (neobarokowy z wodotryskiem i, na niższym poziomie, z wysepką), schody dekorowane kamiennymi lwami oraz łukowate mostki. Wymieniono nawierzchnie (m.in. wprowadzono kostkę granitową), ustawiono altany i ozdobne donice z drzewkami pomarańczowymi. Ujednolicono oświetlenie. Urodę założenia podkreślono iluminacją świetlną elewacji pałacu. Zakończono też prace w bardziej cienistych, dolnych partiach ogrodu, skąd usunięto samosiejki.

Zabytek

Zabytkowy zespół przy Krakowskim Przedmieściu jest przykładem układu rozwiniętego na osi: wnętrze zajezdne (dziedziniec przed pałacem) – pałac – główne wnętrze ogrodowe (dwa górne tarasy) i pozostałości po tzw. dalekim widoku (dolne tarasy na linii złamanej). Ogród zajmuje dziś powierzchnię nieco mniejszą niż w XVII wieku. Zawarty jest w zwężającym się ku pod-
stawie skarpy L-kształtnym wieloboku. Nadal schodzi tarasami w kierunku Wisły, chociaż nie dochodzi tak
jak niegdyś do samej rzeki. Nie ma już też śladu po jego dawnym otoczeniu: ogrodach, sadach i nadbrzeżnym krajobrazie. Ogród przy pałacu Prezydenckim, wtopiony w pejzaż śródmiejskiej części Warszawy, otoczony murowanym ogrodzeniem, stanowi swoistą enklawę. Reprezentuje unikatowe wartości historyczne, przyrodnicze i zabytkowe i dlatego wraz z pałacem podlega ochronie konserwatorskiej.

8 października, z udziałem Małżonki Prezydenta RP Pani Agaty Kornhauser-Dudy, odbyła się uroczystość z okazji wpisania Ogrodu Pałacu Prezydenckiego do rejestru zabytków. W wydarzeniu udział wzięli Generalna Konserwator Zabytków Pani Bożena Żelazowska, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków Marcin Dawidowicz oraz przedstawiciele Kancelarii Prezydenta RP Szef Kancelarii Prezydenta RP Pani Małgorzata Paprocka, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Pan Wojciech Kolarski, Dyrektor Generalny KPRP Pani Barbara Brodowska.

Pałac Prezydenta RP wpisany został do rejestru zabytków.

🟦 Dbamy o zabytki i tożsamość Warszawy. Możesz tym samym nas wspomóc i postawić nam kawę:
https://buycoffee.to/portalwarszawski

Odwdzięczyć się tu:
https://patronite.pl/portalwarszawski

Lub skorzystać bezpośrednio z konta o numerze:
61102049000000890231388541

za; MWKZ, ochronazabytkow.nid.pl