Najnowsze odkrycia w Gucin Gaju – fundacji Lubomirskich

Stanisław i jego żona Aleksandra z Lubomirskich Potocka, właściciele Wilanowa, nadali rezydencji nazwę Gucin na cześć wnuka – Augusta. Położona była na skarpie warszawskiej i pod nią. Składała się z niewielkiego dworu wzniesionego na koronie skarpy i ogrodu ozdobnego, zespołu budynków gospodarczych z ogrodem użytkowym, parku w stylu krajobrazowym oraz stawu pod skarpą.

Gucin Raj

Założenie dworsko-parkowe Gucin leżące w sąsiedztwie kościoła św. Katarzyny było kolejną rezydencją właścicieli Wilanowa. Od 1816 r. do 1821 r. było kształtowane przez Stanisława Kostkę Potockiego w stylu romantycznym. Stanisław i jego żona Aleksandra z Lubomirskich Potocka nadali rezydencji nazwę Gucin na cześć wnuka – Augusta. Położona była na skarpie warszawskiej i pod nią. Składała się z niewielkiego dworu wzniesionego na koronie skarpy i ogrodu ozdobnego, zespołu budynków gospodarczych z ogrodem użytkowym, parku w stylu krajobrazowym oraz stawu pod skarpą. Staw pełnił ważną funkcję kompozycyjną – był lustrem, w którym odbijały się najważniejsze elementy założenia. Nad wodą miejscem wypoczynku była altana, umieszczona na końcu pomostu.

Po śmierci Stanisława w 1821 r. jego żona zainicjowała utworzenie tzw. Gaju w północno-wschodniej części założenia, po drugiej stronie stawu. Rodzina i przyjaciele domu Potockich sadzili w nim drzewa-pomniki upamiętniające Stanisława i jego brata Ignacego. W latach 1821-1830 powstał więc Gaj – park-pomnik, nazwą i formą nawiązujący do tradycji słowiańskich świętych gajów, co w XIX w. było zabiegiem niespotykanym w kraju. Nadawało to ogrodowi wyjątkowy status. Jego wartość i znaczenie nie odnosiły się już jedynie do osób w nim upamiętnianych, lecz miały także wymiar ideologiczny. Gaj stał się miejscem świadczącym o długiej historii i tradycji narodu polskiego. Chronił i utrwalał poczucie tożsamości narodowej w czasie, gdy państwo polskie nie istniało. Gaj miał również inspirować do naśladowania postaw obywatelskich i patriotycznych obu braci Potockich.

Ceglany mur

Podziemny korytarz o półkolistym kształcie, liczący 63 metry długości, ukrywa się w dawnym założeniu Gucin Gaju, które jest częścią Wilanowskiego Parku Kulturowego. Choć leży na terenie Ursynowa, historycznie związany był z dobrami wilanowskimi i pałacem w Wilanowie, należącym do króla Jana III Sobieskiego. Kiedy powstał i do czego służył, pozostaje zagadką, w której rozwiązaniu pomogą badania zakończone w lipcu tego roku.

W 2021 roku Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków zleciło przeprowadzenie specjalistycznych badań z użyciem skanera 3D. Dzięki nim udało się dokładnie zinwentaryzować wnętrze korytarza, w tym 47 nisz sklepionych łukami. Zgromadzone w ten sposób dane stanowią podstawę dla przyszłych prac badawczych i konserwatorskich.

W ostatnim czasie Instytut Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego we współpracy z Biurem Stołecznego Konserwatora Zabytków przeprowadził również badania archeologiczne w okolicach widocznego fragmentu korytarza. Badania koncentrowały się na obszarze o wymiarach 5×5 metrów, zlokalizowanym przy wejściu do podziemnej konstrukcji. W trakcie wykopalisk odkryto mury otaczające wejście, najprawdopodobniej pochodzące z XIX-wiecznej przebudowy oraz fragment ceglanego muru ze stopniem, który mógł być częścią pierwotnego wejścia.

Interesujące znaleziska archeologiczne pochodzące z wykopu, w tym monety z XVII wieku i przedmioty z wczesnego średniowiecza, wzbogaciły wiedzę o historii tego miejsca. Jednak nadal pozostaje wiele niewiadomych, szczególnie w związku z zasypanym fragmentem korytarza w jego wschodniej części. Badania tego obszaru są kluczowe dla pełnego zrozumienia architektury i pierwotnej funkcji obiektu, który prawdopodobnie pełnił rolę cysterny dostarczającej wodę do pałacu w Wilanowie. Ostateczne potwierdzenie tej hipotezy będzie wymagało dalszych badań.

za; Stołeczny Konserwator Zabytków