Hitchcock, Bardot, Belmondo, Basement Jaxx i Chopin – co łączy te nazwiska? Polak, artysta o światowej renomie

Warto mówić, pisać i przypominać o wspaniałych Polakach, naukowcach, czy artystach, którzy weszli wielkim krokiem do historii. Ponad rok temu cieszyliśmy się trzema wystawami o Fangorze, dziś, tak bez powodu – czy musi być, przypominamy postać innego polskiego, genialnego plakacisty. Bronisław Zelek zrobił plakat do Ptaków Hitchcocka w 1963 toku, i w 2017 ten plakat trafia na odzież bardzo prestiżowego domu mody MAN COMME des GARCONS. Ale świat o nim usłyszał o wiele wcześniej, ale przede wszystkim zobaczył jego niezwykłe plakaty. To jeden z ojców późniejszego polskiego plakatu i uczeń Tomaszewskiego. Zelek urodził się w 1935 roku w Nastaszowie, zmarł 28 lutego 2018. 

Rys biograficzny

Bronisław ZELEK otrzymał dyplom warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych w 1961 roku. W 1971 osiadł na stałe w Wiedniu. W ciągu tych dziesięciu lat stworzył swoje najwybitniejsze plakaty, spośród których wiele zostało nagrodzonych. W latach 60. działał w środowisku Polskiej Szkoły Plakatu, które było wówczas bardzo aktywne. W przeciwieństwie do panujących tendencji na dużą skalę używał fotografii i fotosów filmowych. Wykorzystywał także słowa i litery, które stały się dla niego podstawą ekspresji oraz kompozycji. Jak sam powiedział: „prześladują mnie litery”. Osiągnął mistrzostwo w łączeniu układów literniczych i obrazu. Na wystawie zostaną zaprezentowane najwybitniejsze plakaty artysty, jak „Głód”, na którego kompozycję składa się głowa obnażona do biologicznej tkanki oraz tytułowe słowo „głód” brutalnie wbite w miejsce mózgu. Obraz działa na widza odwołaniem do prymitywnego instynktu, do szału wywołanego głodem. To przejmująca, naturalistycznie przedstawiona wizja niezaspokojenia. Oficjalny plakat na wystawę „LITERA OBRAZ” stworzony przez ZELKA jest odwołaniem do jego wyśmienitego plakatu filmowego „Ptaki”, który utrzymany w czarno-białej kolorystyce prezentuje uskrzydlone, niepokojące słowa.

Bronisław Zelek jest również autorem cenionych krojów pisma. Na początku lat siedemdziesiątych opracował dla Mecanormy czcionkę „Zelek MN”. Posiada ona także wersję konturową („Zelek Boldline”), trójwymiarową („Zelek Sheadline”) oraz czarną („Zelek Black”). Nieco później powstał fantazyjny krój „New Zelek MN”: czcionka formowana za pomocą zaginanej wstążki tworzy wyraziste skośne rytmy. Wykorzystana została m.in. w funkcjonującym do dziś logotypie kopalni „Halemba” w Rudzie Śląskiej.

Stworzył szereg krojów typograficznych, z których najbardziej znany jest „New Zelek”. Ta dynamiczna czcionka, często używana jest do pisania o sporcie lub muzyce. Cieszy się ogromną popularnością, została wykorzystana m.in. w logo przez londyńską grupę muzyczną Basement Jaxx.

Do grupy mrocznych plakatów Zelka należy także plakat do filmu „Ptaki” (1965) Alfreda Hitchcocka, którym artysta debiutował jako uczestnik warszawskiego Biennale (w pierwszej edycji w 1968 roku). Złowrogi trzepot liter, misz-masz różnorodnych czcionek działa na widza synestezją zmysłów. Prześwit między napisami w prawej części kompozycji wzmaga efekt narastającego zagrożenia, wszak ta pustka zaraz zapełni się czernią skrzydeł. Wolna przestrzeń poniżej uskrzydlonej czaszki otwiera ruch ku dołowi, zwalnia miejsce dla osiadającego na ziemi stada. Widz ogłuszony husarią liter musi stanąć oko w oko z grozą i własnym strachem.

Bronisław Zelek zapisał się w historii polskiego plakatu głównie jako realizator tematów filmowych, choć odnajdował się także w innych gatunkach – projektował dla Polskiej Federacji Jazzowej, był także autorem jednego z najpiękniejszych plakatów chopinowskich („VIII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina”). Plakat „VIII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina” należy do najważniejszych osiągnięć Bronisława Zelka. Klasyczny, elegancki w formie, oparty na kontraście czerni i bieli, stanowi kwintesencję artystycznej wrażliwości.

Zelek przy jednym z obrazów w wiedeńskim studiu, fot. z archiwum B. Zelka

za; galeriagrafikiiplakatu.pl, Culture.pl

Portal Warszawski