Klasztor w Czerwińsku nad Wisłą Pomnikiem Historii!

Zabytek należy do wąskiego grona dzieł architektury w stylu romańskim o najwyższej wartości artystycznej w Polsce. Romański rzeźbiony portal oraz trzynastowieczne polichromie we wnętrzach klasztoru są unikatami w tej części Europy. Kościół klasztorny jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu zabytków w naszym kraju. Wyjątkową wartością założenia klasztornego jest trwałość historycznego krajobrazu. Położone malowniczo na wysokim brzegu Wisły opactwo zachowało relacje przestrzenne z miasteczkiem u swego podnóża i nadal w sposób niezakłócony dominuje nad okolicą.

Historia tego miejsca zaczęła się w pierwszej połowie XII w. Wtedy to biskup płocki Aleksander z Malonne wraz z książętami Bolesławem Kędzierzawym oraz Henrykiem Sandomierskim, ufundował opactwo kanoników regularnych laterańskich. Do Czerwińska sprowadzono zakonników z opactwa św. Idziego w Liège. Przez setki lat, zgromadzenie rosło w siłę dzięki licznym nadaniom, stając się z czasem jednym z najbogatszych i najokazalszych na Mazowszu zespołów architektonicznych.

Dawne opactwo Kanoników Regularnych jest świadkiem ważnych wydarzeń historycznych. W 1410 r. w pobliżu klasztoru miała miejsce słynna przeprawa przez Wisłę króla Władysława Jagiełły z wojskiem ciągnącym na wojnę z Państwem Krzyżackim. Udało się wówczas sprawnie sforsować rzekę, dzięki potajemnie skonstruowanemu mostowi łyżwowemu. W 1422 r. w Czerwińsku król nadał przywilej gwarantujący szlachcie nietykalność dóbr bez wyroku sądowego, tzw. przywilej czerwiński.

Malarstwo monumentalne

Najbardziej cenne zachowane fragmenty malarstwa monumentalnego w kościele klasztornym znajdują się w apsydzie, przysłonięte ołtarzem głównym oraz w kaplicy św. Krzyża na jej trzech ścianach.

W apsydzie prezbiterium przetrwały fragmenty fresków pochodzących z różnych faz. Najpełniej zachowana jest dwustrefowa wczesnorenesansowa polichromia. Symetryczny układ malowidła z wolnym polem w centrum pozwala sądzić, że stanowiło ono dopełnienie kompozycji nastawy głównego ołtarza, zapewne ze sceną maryjną, której asystowało kolegium apostolskie. Uwagę zwracają postaci apostołów ukazanych w dwóch grupach po sześć osób, przypisywanych południowoniemieckiemu kręgowi Hansa Dürera pracującego w latach 1527 – 1538 na dworze króla Zygmunta I Starego.

W kaplicy św. Krzyża na ścianie południowej znajdują się umieszczone wtórnie fragmenty Sądu Ostatecznego z 2 poł. XII w. Na ścianie wschodniej zachowały się w różnym stopniu dość obszerne sceny ujęte w kompozycję pasową z pięcioma rzędami medalionów i prostokątnych pól, w których widnieją sceny figuralne o treści biblijnej, po kilka z danego cyklu: Stworzenie Świata, Grzech Pierworodny, Dzieje Patriarchy Noego, Dzieje Abrahama i Izaaka, Dzieje Apostolskie. Na ścianie północnej kaplicy widnieje m. in.: zakomponowany w dwóch strefach, złożony z pięciu rozdzielonych pasowo scen cykl Pasji Chrystusa.