Czy to koniec Marszu Niepodległości? Nie tylko wojewoda mazowiecki uderza w wolność zgromadzeń

W grudniu 2023 r. Stowarzyszenie Marsz Niepodległości złożyło wniosek o wyrażenie zgody na cykliczne organizowanie zgromadzeń 11 listopada w latach 2024-2026. Chodziło tak naprawdę o przedłużenie tego statusu na kolejny przewidziany ustawowo okres organizowania cyklicznych zgromadzeń. Marsz Niepodległości miał taki status w latach 2021-2023. W odpowiedzi na złożony wniosek, wojewoda mazowiecki wydał decyzję odmowną z uwagi na to, że, jego zdaniem, Stowarzyszenie nie odpowiadało za organizację Marszu Niepodległości w 2021 r. Na przełomie stycznia i lutego tego roku, Stowarzyszenie, reprezentowane przez prawników z Centrum Interwencji Procesowej Instytutu Ordo Iuris, przeszło przez ponad tygodniową batalię prawną przed warszawskimi sądami, podczas której Sąd Okręgowy dwukrotnie uchylał decyzję wojewody, zaś Sąd Apelacyjny dwukrotnie uchylał postanowienia Sądu Okręgowego, utrzymując ostatecznie decyzję wojewody w mocy.

Miesięczne świętowanie ważnych wydarzeń dla odzyskania i utrzymania przez Polskę niepodległości

Od lutego, każdego 11 dnia miesiąca, na tradycyjnej trasie Marszu Niepodległości, Stowarzyszenie Marsz Niepodległości organizowało wydarzenia upamiętniające odzyskanie przez Polskę niepodległości. Ich celem każdorazowo było wyrażenie dumy narodowej i przywiązania do polskiego dziedzictwa narodowego. Ponadto Stowarzyszenie, za każdym razem w zawiadomieniu o zgromadzeniu, wskazywało, że manifestacja rozpocznie się o godz. 14:00, zaś czas jego trwania określono na 5 godzin. Ponadto, każdorazowo podkreślano, że zgromadzenie rozpocznie się na Rondzie Dmowskiego, w pobliżu pl. Defilad (prostokąt wyznaczony liniami ulicy al. Jerozolimskie od Ronda Dmowskiego do wysokości ul. Pankiewicza; przedłużenie linii ul. Pankiewicza w stronę Pałacu Kultury i Nauki do tego budynku, z drugiej strony linia wyznaczona ulicą Marszałkowską do ul. Złotej oraz przedłużenie linii wg ul. Złotej do budynku Pałacu Kultury i Nauki), a następnie przejdzie trasą al. Jerozolimskie, most Poniatowskiego, ul. Wał Miedzeszyński (zejście pętlą z mostu), ul. Wybrzeże Szczecińskie, ul. Siwca, zaś jako miejsce zakończenia wskazywano Błonia Stadionu Narodowego.

Taka forma celebracji sprawiła, że przy okazji Stowarzyszenie spełniło warunki do ubiegania się o status cykliczności. Dlatego mając w planach kontynuowanie takich comiesięcznych przemarszów aż do 11 listopada, 25 czerwca 2024 r. Stowarzyszenie ponownie złożyło wniosek do wojewody o przyznanie statusu zgromadzenia cyklicznego.

Art. 26a ust. 1 Prawa o zgromadzeniach mówi, że:

„Jeżeli zgromadzenia są organizowane przez tego samego organizatora w tym samym miejscu lub na tej samej trasie co najmniej 4 razy w roku według opracowanego terminarza lub co najmniej raz w roku w dniach świąt państwowych i narodowych, a tego rodzaju wydarzenia odbywały się w ciągu ostatnich 3 lat, chociażby nie w formie zgromadzeń i miały na celu w szczególności uczczenie doniosłych i istotnych dla historii Rzeczypospolitej Polskiej wydarzeń, organizator może zwrócić się z wnioskiem do wojewody o wyrażenie zgody na cykliczne organizowanie tych zgromadzeń”.

2 lipca 2024 r. wojewoda mazowiecki wydał decyzję odmowną

Zdaniem wojewody, „wnioskodawca nie dochował wymogów dotyczących terminarza i 3-letniej historii zgromadzenia, a wskazany przez wnioskodawcę cel zgromadzenia nie dotyczy uczczenia doniosłych i istotnych dla historii Rzeczypospolitej Polskiej wydarzeń”. Wojewoda nie poinformował jednak (co powinien był uczynić zgodnie z art. 10 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego) o zakończeniu postępowania wyjaśniającego i nie umożliwił Stowarzyszeniu wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Stowarzyszenie, a także reprezentujący je prawnicy z Centrum Interwencji Procesowej Instytutu Ordo Iuris, nie poznali zatem zebranych w sprawie dowodów i nie uzyskali do akt postępowania. Jedynie z uzasadnienia wynikało, że organ przed wydaniem decyzji z urzędu dopuścił i przeprowadził szereg dowodów, na podstawie których ustalił stan faktyczny i oparł swoją decyzję.

Następnego dnia, 3 lipca 2024 r., w terminie 24 godzin od wydania decyzji, pełnomocnicy Stowarzyszenia złożyli w jego imieniu odwołanie od decyzji wojewody mazowieckiego do Sądu Okręgowego w Warszawie. Kolejnego dnia, 4 lipca 2024 r., podczas rozprawy sąd przesłuchał szereg zgłoszonych przez Stowarzyszenie świadków. Ostatecznie sąd przychylił się do części zarzutów Stowarzyszenia i tym samym nie podzielił oceny wojewody mazowieckiego co do braku wykazania 3-letniej historii zgromadzeń, jak również zdania co do niedochowania przez Stowarzyszenie wymogów dotyczących terminarza. Zgodził się jednak co do tego, że wskazany przez wnioskodawcę cel zgromadzenia nie dotyczy uczczenia doniosłych i istotnych dla historii Rzeczypospolitej Polskiej wydarzeń. Z tego powodu oddalił odwołanie Stowarzyszenia i tym samym podtrzymał decyzję wojewody mazowieckiego w mocy.

Również Sąd Najwyższy, w opinii do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o zgromadzeniach z dnia 30 listopada 2016 r., wskazywał, że jedną z przesłanek wymaganych dla zgromadzenia cyklicznego jest, aby zgromadzenie miało odnosić się do istotnych wydarzeń narodowych o jakimkolwiek charakterze. Co więcej, Sąd Najwyższy wymienił przesłanki w sposób alternatywy:

Jak wynika z projektowanego art. 26a ust. 1 pr. zgrom., które obejmuje definicję legalną projektowanej instytucji prawnej, będzie chodziło o zgromadzenia spełniające następujące przesłanki:
1) tożsamość organizatora i miejsca;
2) powtarzalność harmonogramu i porządku zgromadzenia co najmniej cztery razy w roku;
3) alternatywnie wobec pkt 1 i 2 wyżej:
a) odbywanie zgromadzenia raz do roku, w dniach świątecznych (świąt „państwowych i narodowych“), w jakiejkolwiek formie (a więc niekoniecznie jako zgromadzenie);
b) co najmniej trzyletnia historia takiego powtarzalnego zgromadzenia;
c) uczczenie istotnych wydarzeń narodowych (o jakimkolwiek charakterze…

Mimo to, 6 lipca 2024 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił zażalenie Stowarzyszenia i tym samym utrzymał decyzję wojewody mazowieckiego w mocy.