25 czerwca 1568 r. uroczyście wbito pierwszy pal pod budowę mostu Zygmunta Augusta na wylocie ul. Mostowej. Oto jego historia

„Budowę rozpoczęto 25 czerwca 1568 roku. Projektantem był Erazm Cziotko, mieszczanin z Zakroczymia. Posiadał on obywatelstwo warszawskie i najprawdopodobniej jego rodzina wywodziła się z włoskiego rodu Giottów. Do śmierci korzystał on z dumą z tytułu „Erasmus Cziotko, fabrikator pontis Varszoviensis”.

Rys historyczny

W bezpośrednią budowę zaangażowani zostali jeszcze Zygmunt Wolski, kasztelan czerski i starosta warszawski oraz ksiądz Kasper Szedloch, kanonik warszawski i sekretarz królewski. Ten pierwszy był odpowiedzialny z urzędu za sprawy związane z tą znaczącą inwestycją realizowaną przez skarbiec królewski. Drugi był natomiast czymś w rodzaju dzisiejszego inspektora do spraw rozliczeń. Odpowiadał bowiem za gospodarkę finansową na budowie.

Budowa mostu na jednym z największych szlaków handlowych ówczesnej Polski stanowiła nie lada wyzwanie. Z punktu widzenia techniki należało uwzględnić zarówno stan wody w rzece i jego zmienność, zlodzenie Wisły, pochody lodu, ale również intensywny ruch różnego rodzaju szkut, tratew i dubasów.

Choć wiedza o moście czerpana jest dziś głównie z rycin, Wacław Sterner przytacza rozwiązania konstrukcyjne zastosowane przez budowniczych mostu. Przeprawa składała się z 22 przęseł o rozpiętości 22 – 24 metrów. Łączna długość mostu wynosiła około 500 metrów. Szerokość jezdni wynosiła około 6 metrów, a prześwit pod konstrukcją miał wysokość powyżej 4 metrów, co umożliwiało przemieszczanie się pod nią różnego rodzaju łodzi i tratew.

Ceglany budynek bramy Mostowej (z prawej) z dobudowanym w XVIII w. budynkiem więzienia (z lewej)

Konstrukcja

Most stał na 18 filarach drewnianych od strony lewobrzeżnej i 3 podporach łyżwowych od strony praskiej. Podpory stałe stanowiły pale dębowe o średnicy łokcia wbijane w dno rzeki parami. Głębokość na jaką je wbijano to koło 6 do 8 metrów poniżej poziomu dna. Od strony napływającego nurtu zabezpieczono podpory izbicami – specjalnymi konstrukcjami z drewna o kształcie ostrosłupa zwróconego w kierunku prądu. Było to zabezpieczenie przed pochodami lodu, jak również przemieszczającymi się w dół rzeki obiektami. Całość izbicy była pokryta blachą miedzianą co zapewniło dużą wytrzymałość. Most w czasach gdy nie słyszano jeszcze o ochronie saperskiej mostów, zimą wytrzymał na Wiśle ponad 30 lat.

Sama konstrukcja przęseł odtworzona z rycin wyglądała następująco. Przęsło składało się z dwóch elementów: układu wieszarowego oraz ramownicy. Oba te elementy miały równoważyć siły w obrębie przęsła oraz usztywnić konstrukcję. Taką konstrukcję zyskały jedynie przęsła osadzone na filarach. Te położone na łyżwach od strony praskiej nie posiadały wyżej wymienionych elementów.

Przyczółki wykonano w formie ścianek szczelnych z bali dębowych, zasypanej następnie kamieniami do wysokości jezdni.
Budowa trwała blisko pięć lat. Jej końca nie doczekał król Zygmunt August. Zmarł on bowiem pod koniec 1472 roku. Fundator mostu został jedynie przewieziony w łożu przez niewykończony jeszcze most.

Anna Jagiellonka

Most otwarto dla ruchu 5 kwietnia 1573 roku. Był on sensacją na skalę europejską. Pisali o nim kronikarze polscy oraz podróżnicy europejscy. Określany był mianem „mostu największego na północy”.

Wykończenie prac warszawiacy zawdzięczali Annie Jagiellonce. Pomimo otwarcia do ruchu most był jeszcze wykańczany przez około 9 lat.

Po ukończeniu tych prac na most wjeżdżało się przez basztę z tablicą pamiątkową o następującej treści:

„… Aby mostu stałego zaczętego wspaniałym nakładem i cudną sztuką przez Zygmunta Augusta Króla Brata, a po jego śmierci przez Nią podobną robotą dokończonego, nie ogarnął kiedyś nagły pożar od źle strzeżonych w sąsiedztwie domów przedmieszczańskich, i ogarnionego nie obrócił niespodziewanie w perzynę, Anna Jagiellonka, Królowa Polska, Wielkich Królów małżonka, siostra, córa kazała obwarować to przedmurze najbezpieczniejszym ogrodzeniem ceglanym, wyprowadzonym od fundamentów, Roku Chrystusa Boga naszego 1582…”.

Oprócz baszty, mostu strzegła jeszcze służba porządkowa złożona z 50 pachołókw. Ich zadaniem było przestrzeganie regulaminu mostu, umożliwiającego płynność ruchu. Służba na moście nie należała do najłatwiejszych. Musiało dochodzić do różnych wykroczeń w tym do zrzucania z mostu. Świadczy o tym wprowadzenie przez sejm kary za umyślne zrzucanie z mostu.

Ogólny koszt budowy mostu to około 100 000 czerwonych złotych. Była to ogromna suma, przekraczająca koszt budowy mostów w czasach dzisiejszych (po odpowiednim przeliczeniu). Czerwony dukat, inaczej floren, liczył w tych czasach 52 grosze. Dniówka cieśli wynosiła w tym czasie 4 grosze. Pomimo tak dużych nakładów zarządcy mostu nie zdecydowali się na wprowadzenie, popularnego w ówczesnych czasach myta.

30 lat

Przez ponad 30 lat funkcjonowania mostu konieczne były liczne naprawy w tym wymiana poszczególnych przęseł zburzonych przez wiosenne powodzie lub przemieszczającą się krę. Do śmierci Anny Jagiellonki funduszy na te remonty nie brakowało. Po roku 1603 most zaczął podupadać, a około roku 1615 uległ całkowitemu zniszczeniu. Pozostała po nim tylko nazwa ulicy prowadzącej do niego – ul. Mostowa.”

Źródło:
Sterner W., 1960, Mosty Warszawy, Państwowe Wydawnictwa Techniczne, Warszawa

Portal Warszawski. O krok do przodu