130 lat temu przyszła na świat Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Maria Pawlikowska – Jasnorzewska

24 listopada 1891 roku w Krakowie przyszła na świat Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – poetka i dramatopisarka. Córka Wojciecha Kossaka, wnuczka Juliusza Kossaka, siostra Magdaleny Samozwaniec. Cieszy się renomą jednej z najwybitniejszych poetek w dziejach literatury polskiej. Podejmowała tematykę związaną z miłością, przemijaniem i śmiercią oraz prawami natury, wypracowując klarowną i wyrazistą formę poezji lirycznej. W ostatnich tomikach, wydanych w Anglii, dominuje postawa katastrofizmu i pesymizmu: Róża i lasy płonące (Londyn 1940), Gołąb ofiarny (Londyn 1941), pośmiertne Ostatnie utwory (Londyn 1956)

Rys biograficzny

Była jedną z najwybitniejszych poetek okresu międzywojennego. Jako pierwsza kobieta w poezji polskiej wtargnęła na niwę liryki miłosnej, uważana jest za polską Safonę (najsławniejsza grecka poetka liryczna).

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska na świat przyszła 24 listopada 1891 roku w Krakowie jako Maria Janina Kossak. Pochodziła z artystycznej rodziny. Jej rodzicami byli Maria Anna Kisielnicka-Kossak, szlachcianka herbu Topór oraz Wojciech Kossak, słynny malarz. Z kolei rodzeństwo to: brat Jerzy Kossak, również malarz oraz siostra Magdalena, literatka. Cała familia przebywała w dworze zwanym Kossakówką, która był a jednocześnie ostoją i centrum wydarzeń kulturalnych – tam właśnie spotykali się najważniejsi twórcy owych czasów – Henryk Sienkiewicz, Wincenty Lutosławski, Ignacy Jan Paderewski. Jako dziecko sporo chorowała, toteż jej edukacją zajęli się wykształceni domownicy. W 1915 roku wyszła za mąż za austriackiego porucznika Władysława Janotę Bzowskiego, z którym zamieszkała pod Wiedniem, przeprowadzając się później na Morawy. Powróciwszy do Polski, unieważniła kościelne małżeństwo i przeprowadziła się do Krakowa. Tam przez kilka miesięcy uczęszczała do Akademii Sztuk Pięknych jako wolna słuchaczka wykładów.

W 1919 roku poślubiła Jana Henryka Gwalberta Pawlikowskiego, pisarza i miłośnika Tatr, z którym przeniosła się do rodzinnej posiadłości – Willi pod Jedlami w Zakopanem. W 1922 roku zadebiutowała na łamach czasopisma „Skamander” kilkoma utworami poetyckimi. W samym roku miał również premierę jej debiutancki tomik zatytułowany Niebieskie migdały. Z tego czasu pochodzą jej przyjaźnie nie tylko ze Skamandrytami, ale i grupą formistów czy samym Witkacym. Autorka na przestrzeni lat publikowała sporo, współpracując z różnorakimi czasopismami takimi jak: „Bluszcz”, „Wiadomości Literackie”, „Świat”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Cyrulik Warszawski”, „Czas”, „Gazeta Polska”. Równolegle wydawała kolejne tomiki poezji: Różowa magia. Poezje (1924), Pocałunki (1926), dancing. karnet balowy (1927), Wachlarz. Zbiór poszyj dawnych i nowych (1927), Cisza leśna (1928), Paryż (1929), Profil białej damy (1930). Jej utwory charakteryzowały się wprowadzaniem słownictwa z życia codziennego, miniaturową formą zakończoną nieoczekiwaną puentą i żartobliwym tonem.

Po uzyskaniu unieważnienia drugiego małżeństwa, szybko weszła w trzeci związek – jej ostatnim mężem Marii Pawlikowskiej został oficer lotnictwa, Stefan Jasnorzewski. W tym czasie napisała tomiki: Surowy jedwab (1932), Śpiąca załoga (1933), Balet powojów (1935), Krystalizacje (1937), Szkicownik poetycki (1939). Przez pewien czas była również wegetarianką, co miało przełożenie w jej twórczości („Do mięsożerców” z tomiku „Surowy jedwab”). W 1939 roku odbyła się premiera jej sztuki Baba-Dziwo. Tragikomedia w trzech aktach (1938) atakująca totalitaryzm nazistowskich Niemiec, po rozpoczęciu wojny udała szlakiem przez Zaleszczyki do Francji.

Ostatecznie Maria Pawlikowska-Jasnorzewska osiadła w Anglii. Na emigracji tworzyła nadal, czego efektem były wydania: Róża i lasy płonące (1940), Gołąb ofiarny. Zbiór wierszy (1941), jednak widać w nich odejście od zachwytu nad światem na rzecz katastrofizmu, nostalgii za krajem i tęsknotą za rodziną. Pawlikowska-Jasnorzewska próbowała swoich sił także jako dramatopisarka, niejednokrotnie łamiąc tabu i wywołując skandale poruszanymi tematami takimi jak aborcja, niewierność czy związki pozamałżeńskie – napisała m.in. sztuki Szofer Archibald. Komedia w trzech aktach (1924), Kochanek Sybilli Thompson. Fantazja przyszłości w trzech aktach (1926), Egipska pszenica. Komedia w trzech aktach (1932), Zalotnicy niebiescy. Sztuka w trzech aktach (1936) czy Popielaty welon. Fantazja sceniczna w dziewięciu obrazach (1939). Od 1940 roku Maria Pawlikowska-Jasnorzewska należała do Rady Teatralnej w Ministerstwie Informacji Rządu Rzeczypospolitej Polskiej. Pisywała do czasopism „Wiadomości Polskie Polityczne i Literackie”, „Nowa Polska” oraz „Polska Walcząca”.

W 1945 roku wykryto u niej nowotwór, jednak dynamiczny rozwój choroby i duża ilość przerzutów, szczególnie na kręgosłup, nie pozwoliła na leczenie poetki. Pomimo dwukrotnych interwencji operacyjnych zmarła 9 lipca 1945 roku w Manchesterze. Część z jej twórczości ukazała się po jej śmierci z inicjatywy innych artystów – Ostatnie utwory (1956), Etiudy wiosenne (1976), Pocałunki (2008), Moja siostra poetka (2010) oraz dziennik pochodzący z czasów okupacji – Wojnę szatan spłodził. Zapiski 1939–1945 (2012).

za; Poezjaorg.pl