20-21 czerwca 1940 r. Niemcy dokonali jednej z największych zbrodni

Największa i najgłośniejsza ze wszystkich egzekucji przeprowadzonych w Palmirach pod Warszawą miała miejsce w dniach 20-21 czerwca 1940. Trzema transportami wywieziono wówczas na śmierć 358 więźniów Pawiaka – w tym wielu przedstawicieli polskiej elity politycznej, intelektualnej i kulturalnej.

Eliminacja Inteligencji

Śmierć ponieśli m.in. Maciej Rataj, Mieczysław Niedziałkowski (działacz socjalistyczny), Jan Pohoski (wiceprezydent Warszawy za rządów Starzyńskiego), Halina Jaroszewiczowa (posłanka na Sejm RP i senator), Ludomir Skórewicz (starosta grodzki warszawski), Jan Wajzner (doktor praw, sekretarz generalny Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku), Adam Guzikowski (dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie), Jan Bełcikowski (założyciel „Biblioteki Złotej Cywilizacji”), Henryk Brun (przemysłowiec, poseł na Sejm RP, prezes Stowarzyszenia Kupców Polskich oraz Naczelnej Rady Zrzeszeń Kupiectwa Polskiego), Aniela Żak (pracownica Wydziału Prasowego MSZ) i Stefan Kwiatkowski (wiceprezes Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych). Zamordowani zostali także liczni prawnicy (m.in. adwokaci: Władysław Dziewałtowski-Gintowt i Tadeusz Fabiani), urzędnicy, artyści oraz sportowcy (m.in. biegacz Janusz Kusociński). Wśród zamordowanych znalazły się 82 kobiety.

Jan Pohoski

Po rozpoczęciu niemieckiej inwazji Pohoski brał udział w obronie stolicy. Po objęciu przez prezydenta Stefana Starzyńskiego funkcji Komisarza Cywilnej Obrony Warszawy pełnił obowiązki prezydenta miasta (8–28 września 1939). 20 września 1939 generał Juliusz Rómmel, dowódca Armii Warszawa, powołał go również w skład Komitetu Obywatelskiego przy Dowództwie Obrony Warszawy. Był jednym z sygnatariuszy odezwy do ludności miasta, wystosowanej w związku z kapitulacją stolicy. Do chwili aresztowania Starzyńskiego (27 października 1939) pozostawał wiceprezydentem Warszawy. Przez kolejnych pięć miesięcy sprawował natomiast funkcję zastępcy komisarycznego burmistrza. Utrzymywał kontakty z dowódcą konspiracyjnej Służby Zwycięstwu Polski, generałem Michałem Karaszewicz-Tokarzewskim. Z jego inicjatywy powołano tzw. Komisję Rzeczoznawców Urbanistycznych, której zadaniem było przygotowanie planów odbudowy i rozbudowy stolicy po zakończeniu wojny. Mimo iż spodziewał się aresztowania, nie opuścił swojego stanowiska.

30 marca 1940 został aresztowany przez Gestapo. Był więziony na Pawiaku. 20 lub 21 czerwca 1940 został zamordowany w Palmirach wraz z 357 innymi przedstawicielami polskiej inteligencji, aresztowanymi przez Niemców w ramach Akcji AB. Jego zwłoki zostały odnalezione i zidentyfikowane po zakończeniu wojny, następnie 12 maja 1946 r. uroczyście złożone na cmentarzu-mauzoleum w Palmirach.

Jan Pohoski to mój krewny z Wendorffów, posłów inflanckich zasiadających w Sejmie Wielkim, z tej samej linii co Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński.

Daniel Echaust, Naczelny, Portal Warszawski